Pierwotny rak tarczycy jest chorobą stosunkowo bardzo rzadko spotykaną. Pierwszym objawem klinicznym jest guzek w miąższu tarczycy. Nie ma on żadnych istotnych znamion, które pozwalałyby na odróżnienie od gruczolaków o utkaniu niezłośliwym. Zmiana nowotworowa może być guzkiem bardzo małym lub dużym, miernie spoistym lub zbitym. Mała ruchomość guzka może zależeć od przejścia nowotworu na torebkę. Zdarzają się również przewlekłe procesy zapalne, które również powodują zmniejszenie ruchomości wobec tkanek otaczających.
Istotne znaczenie ma wykrycie powiększonych węzłów chłonnych szyi; zazwyczaj jest ono jednostronne, a w zaawansowanym okresie również symetryczne. Przerzuty do węzłów chłonnych są zbite, rzadko tworzą pakiety. Badanie przedmiotowe uzupełnia się również radioskopią klatki piersiowej dla stwierdzenia, czy nie ma przerzutów do gruczołów wnękowych i do miąższu płuc, czasami jest konieczne wykonanie rentgenogramów kości.
Najprostsza klasyfikacja raków tarczycy, wystarczająca z praktycznego punktu widzenia, obejmuje cztery postacie.
Rak brodawczakowaty tarczycy stanowi ok. 50% ogółu raków tarczycy. Przedstawia się on jako guzek tarczycy różnej wielkości, niebolesny. Wzrastanie nowotworu jest powolne, odbywa się w ciągu kilku lat, zanim powstaną przerzuty do węzłów chłonnych szyi lub śródpiersia.
Rak brodawczakowaty jest nowotworem nabłonkowym o stosunkowo małej złośliwości, z wyraźnie zaznaczoną skłonnością do szerzenia się przez naczynia chłonne do węzłów szyjnych. Jest to postać nowotworu nadająca się do leczenia chirurgicznego nawet w zaawansowanym okresie choroby. Nieraz udaje się uzyskać wyleczenie dopiero po kilkakrotnych interwencjach chirurgicznych.
Gruczolakorak pęcherzykowy. Przedstawia się początkowo jako twór dość dobrze ograniczony. Pod mikroskopem utkanie nowotworu nie różni się wyraźnie od otaczającej tkanki gruczolaka. Istotną cechą, której poszukuje się podczas badania mikroskopowego, jest stosunek fragmentów guzów do naczyń krwionośnych; niejednokrotnie lite pasma komórek niszczą ścianę naczyń i wnikają do ich światła. Z tego powodu adenoma malignum stwarza niebezpieczeństwo mniej lub bardziej uogólnionego rozsiewu do płuc, kośćca, wątroby, mózgu. Szerzenie się tej postaci raka tarczycy drogami chłonnymi jest rzadkością, ponieważ w gruczołaku nie ma przestrzeni chłonnych ani naczyń chłonnych.
Rak anaplastyczny. Jest to wysoce złośliwa postać raka o budowie niezróżnicowanej, o bardzo szybkim przebiegu. Budowa nowotworu jest lita; prawie nie widzi się charakterystycznego układu pęcherzyków, ani nie stwierdza się obecności koloidu. Komórki nowotworu mogą być dużych rozmiarów; zdarzają się też drobnokomórkowe struktury, które przez niektórych autorów uważane są za mięsaki. Przedstawiają się jako guz szybko rosnący, nieraz osiągający wielkie rozmiary.
Przeważają objawy uciskowe na tchawicę, krtań, wielkie pnie naczyniowe. Szybko zwiększająca się masa nowotworu nieraz powoduje śmierć z uduszenia {Carcinoma suüocans).
Leczenie
Trzeba wyraźnie powiedzieć, że każdy odosobniony guzek tarczycy bez cech hormonalnej nadczynności może budzić podejrzenie raka tarczycy. Im młodszy jest wiek chorego, tym podejrzenie raka jest bardziej prawdopodobne. W przypadkach adenoma solitare u osób młodych i u dzieci podejrzenie jest szczególniej uzasadnione.
W niektórych przypadkach istnieje możliwość kojarzenia metody chirurgicznej i izotopowej. Wprawdzie niedoszczętne zabiegi na nowotworach nie cieszą się uznaniem onkologów, mogą bowiem stać się przyczyną przyspieszonego rozwoju sprawy nowotworowej, jednak taktyka leczenia raków tarczycy może być odrębna. Chirurg usuwa gruczoł tarczowy, tj. tkankę zarówno nacieczoną, jak i nie zmienioną. W ten sposób eliminuje się narząd chłonący 131I. Podanie leczniczej dawki izotopu {po usunięciu tarczycy) daje szansę nagromadzenia się niemal całego izotopu w nie usuniętej, lecz zmienionej nowotworowo tkance (np. przerzuty w płucach, węzłach chłonnych, układzie kostnym). Duże, tj. terapeutyczne, dawki 131I (200—300 mCi), jeżeli zostaną wychwycone przez przerzuty tarczycopo-chodne, ulegają regresji, dając realną szansę złagodzenia objawów i przedłużenia życia. W przypadkach raka tarczycy o jednolicie anaplastycznej budowie nie ma gromadzenia jodu, z tego względu należy przyznać pierwszeństwo miejscowemu leczeniu promieniami rtg.